مطالعه ساختاری و محتوایی نمکدان‌های بختیاری با تأکید بر طرح و نقش

دستبافته­‌های عشایری آشکارترین نمود هنر تجسمی و یکی از ضرورت­‌های زندگی عشایر است که در گذشته توسط بافندگان و با مدد از قوّه‌ی احساس، ذوق و خیال بافته شده­ اند. نمکدان­‌های بختیاری نوع مهمی از دستبافته­‌هایی است که به­ لحاظ جایگاه کاربردی و زیبایی­ شناختی هم­چون شکل، طرح، نقش و رنگ، بسیار قابل توجه بوده­ است. بختیاری‌ها به‌عنوان بزرگ‌ترین جمعیت ایلی و عشایری کشور، دستبافته‌های کاربردی متعددی دارند که نمکدان­‌ها نمود برجست‌ه­ای از آن­هاست که در ابعاد خاصی بافته می­‌‍شوند. یافته­‌های تحقیق عبارت است از: ابعاد نمکدان‌ها بین 38 تا 62 سانتی­متر عرض یا پهنا و 42 تا 74 سانتی‌متر طول یا ارتفاع متغیر است و با نمکدان­‌های سایر مناطق اختلاف قابل توجهی ندارد اما از لحاظ ترکیب­‌بندی، شکل و ساختار نقش­‌ها و تنوع رنگی متفاوت هستند. انواع نقش­‌های گیاهی شامل انواع گل و بوته‌ها، گل گِرده یا گل چهار پَر و درختان انتزاعی، درخت زندگی، نقش­‌های جانوری شامل بزکوهی، مرغان (بَط دو سر)، دندون موشی، کِرمَک (کرم)، تی (چشم) خروسی، ماهی، اشکال تصویری از وسایل زندگی شامل بند اره، آچار، سیخ، گل هچه، چَپُقی (چُپُق)، چَنگلی و باورها شامل گامسی­سی، آل­باوری شاخ­دار، خال ­نال، گنات، رکابی، گاپیت و نقش­‌های انتزاعی شامل آستاره (ستاره) و لانه زنبوری را می‌توان مشاهده نمود. لازم به ذکر است که در ارتباط با باورهای یاد شده، تنها شکل و نقش باقی مانده است و اثری از معنای آن وجود ندارد. مقاله حاضر، یک پژوهش میدانی است که بر تحلیل ارزش­‌ها و مؤلفه­‌های فن­ شناختی (مواد اولیه و نوع بافت) و زیبایی­‌شناختی (طرح، نقش، رنگ و ابعاد) 22 نمونه نمکدان - که طرح و نقشی شاخص ­دارند- استوار است. در این مقاله سعی بر آن است تا مؤلفه‌های رنگ، طرح، نقش و فن­بافت با تحلیل­ تصویری بر روی عمده­‌ترین و اصیل­‌ترین نقش­‌ها و طرح­‌ها مورد بررسی، تحلیل و معرفی قرارگیرد.